Akcyza na alkohol w Polsce to nie tylko istotne narzędzie fiskalne, ale również kluczowy element w polityce zdrowotnej. Jej wysokość i sposób rozliczania bezpośrednio wpływają na zachowania konsumentów, strukturę rynku oraz decyzje producentów. W niniejszym artykule przyjrzymy się aktualnym stawkom oraz temu, jakie konsekwencje przynosi zróżnicowane opodatkowanie różnych rodzajów alkoholu, w szczególności piwa i mocnych trunków.

Rola akcyzy w polityce fiskalnej i zdrowotnej 

Akcyza to podatek pośredni, który jest nakładany na wybrane towary, takie jak paliwa, tytoń, a także alkohol. W przypadku napojów alkoholowych jest to jeden z głównych instrumentów wpływających na rynek oraz przychody państwa. Stawki akcyzy różnią się w zależności od rodzaju alkoholu i jego zawartości alkoholu etylowego, co wywołuje liczne dyskusje na temat sprawiedliwości tego systemu.

W Polsce akcyza na alkohol jest stosowana nie tylko jako narzędzie fiskalne mające na celu zwiększenie wpływów budżetowych, ale także jako element polityki zdrowotnej, którego zadaniem jest ograniczenie konsumpcji alkoholu. Według badań nadmiarowe spożycie alkoholu stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, co motywuje rządy do stosowania mechanizmów ekonomicznych w walce z tym problemem.

Zróżnicowane stawki akcyzy: piwo kontra mocne alkohole

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów polskiego systemu akcyzowego jest fakt, że piwo, mimo że zawiera alkohol, jest objęte znacznie niższą akcyzą niż napoje spirytusowe, takie jak wódka, whisky czy rum, których to stawki są uzależnione od procentowej zawartości alkoholu w napoju.

Obecna akcyza na alkohol etylowy wynosi 7610 zł za hektolitr czystego alkoholu, a w przypadku piwa – 10,40 zł za każdy stopień Plato (jednostka określająca zawartość ekstraktu w brzeczce piwnej). Te stawki powodują znaczną różnicę w cenach między piwem a mocnymi trunkami. W rezultacie piwo staje się bardziej przystępne cenowo, co może wpływać na konsumpcję na rynku, szczególnie wśród młodszych konsumentów.

Obciążenia alkoholi mocnych i piwa

Przy porównaniu alkoholi mocnych (np. wódki) i piwa, różnice w obciążeniach podatkowych są znaczące:

1.Cena średnia:

• Alkohol mocny: 25 zł za butelkę.
• Piwo: 3 zł za butelkę.

2. Akcyza:

• W przypadku alkoholi mocnych, akcyza wynosi 60,9% ceny detalicznej.
• W przypadku piwa, akcyza wynosi 23,7%. 

Różnica w wysokości akcyzy jest wyraźna. Dla alkoholi mocnych, akcyza wynosi 7610 zł za hektolitr 100% alkoholu, natomiast dla piwa 2600 zł za tę samą jednostkę czystego alkoholu. Mimo że piwo zawiera znacznie mniej alkoholu w przeliczeniu na objętość, stawka akcyzy na czysty alkohol jest ponad trzykrotnie wyższa dla napojów spirytusowych.

Dla napojów spirytusowych w małych opakowaniach (do 300 ml) wprowadzono dodatkową opłatę wynoszącą 25 zł za litr czystego alkoholu. Piwo nie jest objęte tą dodatkową opłatą, co dodatkowo pogłębia dysproporcje w opodatkowaniu różnych kategorii alkoholu.

Wysokie stawki akcyzy, dodatkowe opłaty i wyższy VAT sprawiają, że koszt wprowadzenia na rynek alkoholi mocnych jest znacznie wyższy niż piwa, nawet przy porównywalnej ilości czystego alkoholu.

Szczegółowe wyliczenia znajdują się poniżej.

Dysproporcje w obciążeniu podatkami napojów spirytusowych w małych formatach i piwa

Dodatkowo napoje alkoholowe w opakowaniach do 300ml (czyli de facto napoje spirytusowe w małych formatach są objęte opłatą w wysokości 25 zł za litr czystego alkoholu

Argumenty za podwyżkami akcyzy na alkohol

W Polsce główne argumenty za stopniowym podnoszeniem akcyzy są zróżnicowane i obejmują trzy główne obszary:

• Wzrost wpływów budżetowych: Alkohol jest towarem masowo spożywanym, co sprawia, że akcyza jest znaczącym źródłem dochodów dla państwa. Każda podwyżka, nawet niewielka, przynosi znaczne zyski, które mogą być przeznaczane na finansowanie kluczowych obszarów, takich jak ochrona zdrowia czy infrastruktura.

• Ochrona zdrowia publicznego: Wyższe ceny alkoholu mają bezpośrednio ograniczać jego spożycie, zwłaszcza w grupach o niższych dochodach. Wzrost kosztów zakupu alkoholu ma zniechęcać do nadmiernego picia, co w teorii przyczynia się do zmniejszenia liczby przypadków alkoholizmu i chorób związanych z nadmiernym spożyciem.

• Zgodność z normami unijnymi: Jako członek Unii Europejskiej, Polska musi dostosować swoje przepisy do minimalnych wymagań dotyczących stawek akcyzy na alkohol. Wprowadzanie stopniowych podwyżek ma na celu zrównoważenie polityki fiskalnej z wymogami UE.

Zaktualizowane stawki akcyzy

Na podstawie najnowszych danych, przewiduje się, że stawki akcyzy na alkohol w Polsce będą stopniowo wzrastać w latach 2024–2026. Na przykład, dla alkoholu etylowego, obowiązujące stawki wynoszą:

• W 2024 roku: 7610 zł za 1 hektolitr czystego alkoholu.

• W 2025 roku: 7991 zł za 1 hektolitr.

• W 2026 roku: 8391 zł za 1 hektolitr.

Jeśli chodzi o piwo, akcyza jest obliczana na podstawie stopnia Plato, który określa zawartość ekstraktu w brzeczce piwnej. Stawki wynoszą:

• 10,40 zł za każdy stopień Plato na hektolitr w 2024 roku.

• 10,92 zł w 2025 roku.

• 11,47 zł w 2026 roku.

W przypadku wina i napojów fermentowanych stawki są niższe, ale również będą systematycznie rosnąć w nadchodzących latach.

Skutki podwyżek akcyzy dla rynku i konsumentów

Podwyżki akcyzy nie pozostają bez wpływu na zachowania konsumentów oraz sytuację na rynku alkoholu. Rosnące ceny alkoholu, szczególnie mocnych trunków, mogą prowadzić do zmniejszenia popytu na droższe produkty, co z kolei wywiera presję na producentów. Więksi gracze na rynku mogą poradzić sobie z taką sytuacją, ale dla małych destylarni i producentów lokalnych, podwyżki te mogą być znacznie bardziej dotkliwe.

Z perspektywy konsumenta, rosnące koszty alkoholu mogą wpłynąć na ograniczenie zakupów, ale także na poszukiwanie tańszych alternatyw, w tym nielegalnych źródeł. Wzrost akcyzy może prowadzić do rozwoju czarnego rynku alkoholu, co zwiększa ryzyko związane z konsumpcją produktów niewiadomego pochodzenia i jakości.

Jednocześnie wyższe ceny alkoholu mogą również przyczynić się do wzrostu zainteresowania domową produkcją alkoholu, w szczególności bimbrem, co wiąże się z dodatkowym ryzykiem zdrowotnym.

Czy akcyza na alkohol powinna być bardziej wyrównana?

Zróżnicowanie stawek akcyzy na piwo i mocne alkohole jest przedmiotem nieustającej debaty. Wielu ekspertów twierdzi, że niższe opodatkowanie piwa jest nieuzasadnione, biorąc pod uwagę, że nadmierne spożycie piwa prowadzi do podobnych problemów zdrowotnych, jak nadmierne picie wódki czy whisky. Statystyki pokazują, że piwo jest najczęściej spożywanym alkoholem w Polsce, co sprawia, że jego konsumpcja może prowadzić do równie poważnych problemów zdrowotnych.

Statystyki potwierdzają, że piwo jest najczęściej spożywanym alkoholem w Polsce. Mimo to, piwo objęte jest znacznie niższą akcyzą niż alkohole spirytusowe, co tworzy dysproporcje w cenach, nieodzwierciedlające rzeczywistego wpływu na zdrowie publiczne.

Przyszłość polityki akcyzowej w Polsce

Patrząc na przyszłość, możemy spodziewać się dalszych podwyżek akcyzy na alkohol, które będą kontynuowane w kolejnych latach. Planowane zmiany zakładają stopniowy wzrost akcyzy w latach 2024–2026, co oznacza, że konsumenci muszą liczyć się z coraz wyższymi cenami alkoholu.

Jednocześnie, możliwe jest, że w przyszłości dojdzie do dalszych debat nad ujednoliceniem stawek akcyzy na różne rodzaje alkoholu. Zwiększenie akcyzy na piwo mogłoby nie tylko przynieść dodatkowe wpływy do budżetu, ale także bardziej zrównoważyć opodatkowanie alkoholu zgodnie z jego zawartością etanolu.

Wnioski 

Polityka akcyzowa na alkohol w Polsce budzi kontrowersje, zwłaszcza w kontekście znaczących różnic w opodatkowaniu piwa i mocnych alkoholi. Choć podwyżki akcyzy mogą przyczynić się do zmniejszenia spożycia alkoholu, to ich skutki odczuwalne są zarówno przez konsumentów, jak i producentów. Zmiany w akcyzie wpływają na cenę produktów na rynku, co może prowadzić do negatywnych konsekwencji, takich jak wzrost czarnego rynku. 

Dalsze zmiany w polityce akcyzowej są nieuniknione, zwłaszcza w kontekście rosnących potrzeb budżetowych państwa i wymogów unijnych. Niezależnie od kierunku, w jakim pójdą przyszłe decyzje, istotne będzie znalezienie równowagi między interesami fiskalnymi, zdrowotnymi i społecznymi.